دکتر ایرج وثوق|متخصص اعصاب و روان|روانپزشک و مشاوره خانواده

مشاوره چیست؟ و مشاور کیست؟

مشاوره چیست؟

مشاوره رابطه ‏اي است بین دو فرد که در آن یکی می‏ کوشد تا دیگري را درك و در حل مسائل سازگاري و انطباقی کمک کند. زمینه ‏ي مشاوره‏ ي انطباقی، بیشتر شامل مشاوره‏ ي تحصیلی، مشاوره‏ ي حرفه‏ اي و اجتماعی و نظایر آن‏ هاست.

ریشه واژه مشاوره

مشاوره، کلمه‏اي عربی و یک مصدر است. معناي واژگانی آن، مشورت کردن و اقدام به تشکیل شورا و مشورت با دیگران است(1) مشاوره داراي ابعاد و انواع بسیار و گسترده‏اي است؛ به طور عمومی مشاوره تخصصی از رشته‏ها و مهارت‏هاي زیر مجموعه روانشناسی است.

برخی ابعاد مشاوره عبارتند از:

مشاوره تحصیلی، مشاوره خانواده، مشاوره شغلی، مشاوره توانبخشی، مشاوره ژنتیک، و... که در این میان مشاوره ژنتیک از زیر مجموعه‏هاي علم روانشناسی نمی ‏باشد.(2)

وظیفه مشاور به عنوان شخصی که داري مهارت‏هاي علمی رواندرمانی است، یاري رساندن و ارائه راه حل به مراجع درباره مشکلاتی است که مراجع در شغل، روابط، احساسات و دیگر امور خود مطرح می‏کند.

رشته دانشگاهی مشاوره، در ایران، داراي مقاطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتراست.

از نظر واژه شناسی، مشاوره به مجموعه فعالیت‏ هایی اطلاق می ‏شود که در جریان آن، فردي را در غلبه بر مشکلاتش یاري می‏دهند.

مقدمه

همه ما غالباً در معرض مشکلات و مسائلی قرار می‏گیریم که به دلیل محدود بودن دانش و تجربیاتمان به همفکري با دیگران نیاز پیدا می‏کنیم. می‏دانید که حتی با ثبات‏ترین افراد نیز گاهی از بحران‏هاي عاطفی مصون نیستند. تحولات و تغییراتی که در زندگی رخ می‏دهد. مانند قبولی در دانشگاه، ازدواج، دور شدن از خانواده و دوستان، بیماري و از دست دادن آن‏هایی که دوستشان داریم. گاهی ما را دچار اضطراب، تردید، نگرانی، تعارض و حتی بحران می‏سازد.

لازم به ذکر است هنگام سازش با محیطی جدید و تجربه‏اي نو، داشتن احساسات فوق تا حد طبیعی است اما اگر این احساسات منفی از حد طبیعی بیشتر شود، می‏تواند باعث کاهش تمرکز آرامش و سلامت جسم و روان گردد.

مشاوره یکی از حرفه‏هاي یاورانه (professions Helping) است و حرفه یاورانه را می‏توان حرفه‏اي توصیف کرد که اعضاي آن از آموزش و گواهینامه ویژه براي انجام خدمتی خاص و مورد نیاز همنوعان جامعه خود برخوردارند(2).

در طی فرایند مشاوره، فردي که نیاز دارد (مراجع) و فردي که حمایت، راهنمایی و ترغیب فراهم می‏کند (مشاور) با یکدیگر ملاقات، بحث و گفت و گو می‏کنند به نحوي که مراجع نسبت به توانایی خود براي درك واقع بینانه و جامع‏تر مسئله، یافتن راه حل‏ها، و تصمیم‏گیري براي حل مشکل اعتماد کسب می‏کند(3).

مشاوره انجام چیزي براي کسی نیست، بلکه یک فرایند تعاملـی و پویاست که با گفت و گو درباره نگرانی‏ها، مسائل، روابط، باورها، احساسات و رفتارها آغاز می‏شود; از این طریق چارچوب و ابعاد مسئله‏اي که مراجع درك کرده مشخص، یا به شیوه‏اي کارساز، بازشناسی و تعریف می‏گردد و در طی آن راه حل‏هاي جدید تکوین یافته و مراجع براي انتخاب راه حل مناسب، تصمیم‏گیري و اجراي آن یاري و حمایت می‏شود(4).

در توصیفی دیگر مشاوره فرایندي است که در طی آن از روش مصاحبه براي کمک به مراجع در گرفتن یک تصمیم منطقی محکم (براساس موارد قابل انتخاب و اطلاعات حقیقی) استفاده می‏شود(5). و مشاور به کسی گفته می‏شود که به مراجع در شناخت، درك، و تصریح مسائل مرتبط با سلامتی و سپس انتخاب راه حل و شیوه عمل مناسب کمک می‏کند(6).

مشاوره موثر، نیازمند داشتن شناخت و درك مناسبی از ویژگی‏ها، نیازها و قابلیت‏هاي مراجعان و وضعیت‏هایی است که خود را در آن‏ها می‏بینند. این فرایند، همچنین تحت تاثیر باورها، نظام ارزشی و نحوه نگرش مشاور به انسان، جهان بینی او، مکاتب روان شناختی رایج، چارچوب‏هاي پنداشتی و نظري مورد قبول او قرار دارد. مشاوران نمی‏توانند خود، زندگی مراجعانشان را تغییر دهند، اما می‏توانند آنان را در به دست آوردن شناخت بهتر، اعتماد به نفس، مهارت‏هاي حل مسئله و خود-کارآمدي (efficacy-Self) حمایت و یاري کنند.

مشاوره اغلب غیر دستوري ( (directive-Nonاست; براي مثال، هدف از مشاوره قبل از آزمون تشخیصی HIV توصیه یا واداشتن مراجعان به انجام آن نیست; بلکه براي درك خطر، تبیین نتایج احتمالی آزمون، حمایت‏ها و مراقبت‏هاي موجود، و کمک به آنان است تا تصمیمی بگیرند که احساس آرامش و رضایت کنند.

از طرف دیگر، هنگامی که روشن باشد رفتار یا شیوه خاصی به احتمال بسیار تبعات و پیامدهاي منفی و مخاطره آمیزي خواهد داشت، مشاوره ممکن است حالت دستوري یا جهت دهنده به خود گیرد. در چنین شرایطی مشاور ممکن است با تبیین پیامدهاي احتمالی، رفتار یا عمل خاصی را بیش از موارد دیگر توصیه و تاکید نماید. براي مثال هدایت بیماران پس از سکته قلبی براي شناختن و درك تغییراتی در سبک زندگی که احتمال وقوع سکته قلبی مجدد را کاهش می‏دهد، مفید و مناسب خواهد بود. به هر حال مشاوره چه دستوري باشد و چه غیر دستوري، غالبا فرایندي فراتر از توصیه، نصیحت کردن یا ارائه اطلاعات و آموزش دادن، بلکه فرایند پویاي یادگیري با محوریت مراجع است.

ضرورت مشاوره

همواره از پیدایش نسل انسان و از زمانی که زندگی گروهی و اجتماعی شکل گرفت و تنوع فعالیت‏ها و ارتباطات انسان‏ها پیچیده‏تر شد، گاهاً بشر مرتکب خطا و اشتباهاتی می‏گشت که بعضاً جبران ناپذیر بود. تا اینکه انسان‏ها دریافتند که براي انجام بعضی امور نیاز است از فکر و اندیشه دیگران هم کمک بگیرند.

در زمان‏هاي گذشته صاحب این فکر و اندیشه معمولاً افراد پیر و ریش سفیدان بودند که با توجه به تجربیات خویش ارائه راهکار می‏نمودند و از آنجا که در دین اسلام توصیه به مشاوره شده، پس جایگاه مشاور تبیین و تثبیت شده‏است . لذا با توجه به دنیاي متمدن امروز که انسان‏ها روابطی پیچیده دارند و براي رسیدن به اهداف خود ناگزیر از ارتباط با دنیاي بیرون خود هستند، دریافته‏اند براي رسیدن بهتر به هدف و ارتباط مؤثرتر، باید بهتر اندیشید، و مطمئن گام برداشت؛ آنجاست که مشاوره عینیت پیدا می‏کند.

در عمل، بین روان‏درمانی و مشاوره مرز کاملا روشنی وجود ندارد. به این معنا شیوه و اصول کار در هر دو مورد تا مقدار بسیار زیادي شبیه به یکدیگر هستند.

مشاوره روانشناسی کاري تخصصی است که فقط در حیطه صلاحیت متخصص روانشناس است و با راهنمایی، نصیحت و پند و اندرز که هر کسی می‏تواند خود را در آن متخصص بداند تفاوت زیادي دارد. در مشاوره روانشناسی متخصص روانشناس همان الگوها، متدها و شیوه‏هاي آزمایش شده علمی را بکار می‏برد که در مورد روان‏درمانی به تایید رسیده‏اند.

تشخیص اینکه مراجعه‏کننده احتیاج به مشاوره و یا روان‏درمانی دارد همیشه احتیاج به دقت و بررسی کافی دارد.

بسیاري از مواقع موضوعی که مراجعه کننده بخاطر آن به روانشناس مراجعه می‏کند نه براي خود وي و نه براي روانشناس از اول به روشنی قابل تشخیص نیست. براي مشاوره درست لازم است که سوالات خاصی پاسخ بگیرند.

مدیر یکی از سوپرمارکت‏هاي زنجیرهاي براي مشاوره در خصوص آماده‏سازي (Coaching) به من مراجعه می‏کند. وي گزارش می‏دهد که در طی سال گذشته آنقدر تغییرات مختلف در محل کار وي پیش آمده و در جریان آن تعداد زیادي از کارمندان جابجا شده‏اند (استخدام جدید، اخراج و انتقال به شعبه‏هاي دیگر) که وي مجبور بوده‏است بخاطر توقع رییس بالا دست خود وظایف زیادتري را بر عهده بگیرد، بطوري که توانش بشدت تحلیل رفته و احساس فشار عصبی دائمی دارد.

این موضوعات در طول زمان بر روي روابط خانواده‏گی وي تاثیر منفی گذارده و در زندگی هیچ چیزي خوشحالش نمی‏کند و علاقه‏اش را به همه چیز از دست داده‏است. حس آدمی را پیدا کرده که تحت کنترل دیگران قرار دارد. همچنین به یاد دارد که در دوران دبیرستان نیز همین حالات را داشته‏است.

در این مثال می‏شود دید که موضوعی را که مراجعه کننده با خود آورده‏است چندین چیز را در برمیگیرد و نه تنها موضوع چندین جانبه است بلکه هدف مراجعه کننده نیز هنوز معلوم نیست. آیا موضوع «فشار کاري» است و براي مثال لازم است که در اولین قدم با رفتن به یک مرخصی قدري از شرایط کنونی فاصله بگیرد و بعد از آن باید با سنجیدن موقعیت وي در روابط کاري براي بوجود آوردن تغییرات لازم در سیستم رفتار شغلی و رابطه‏اي وي از فشار کار وي کاسته شود تا بتواند با آرامش لازم حرکت کند، آیا لازم است براي بهبود

رابطه خانوادگی وي اقدام کرد تا از فشارهاي وي در این زمینه کاسته شود، یعنی کارهایی که می‏شود به کمک مشاوره به آنها رسید؟

یا اینکه موضوع اصلی وجود یک نوع گرایش و یا اختلال افسردگی است که سایه خود را در روبرویی وي با پیشآمدهاي زندگی و کارش گسترده‏است و در این حال نه تغییر در روابط کاري و خانوادگی بلکه تغییر افسردگی باید مد نظر قرار بگیرد و فرد باید در یک دوره رواندرمانی قرار بگیرد.

مشاور کیست؟

در تعریف مشاور می‏توان گفت که: وي فردي متخصص و آگاه به اصول مشاوره‏اي است که با همکاري مراجع در جهت تسهیل تصمیم به فرد کمک می‏کند. باید توجه داشت مشاور تسهیل کننده است؛ نه تصمیم گیرنده. مشاور فرد متخصصی است که با علاقه به دل مشغولی‏هاي شما گوش داده و به شما کمک می‏کند تا درك بهتري از آن‏ها داشته باشید و بتوانید با راحتی و کارآمدي بیشتري با مشکلاتتان مواجه شوید.

توانایی های مشاور

1 -توانایی تجزیه و تحلیل و شناخت مسائل و مشکلات و استنتاج مطالب.

2 -برخورداري از فکر خلاق و نوآور.

3 -توانایی براي تجربه کردن یا احساس نمودن همه هیجانات آدمی نظیر غم، امید، احساس خوشبختی، صمیمیت.

4 -توانایی سخن گفتن در جمع و ایراد سخنرانی در حضور دیگران.

5 -توانایی تصمیم‏گیري در مواقع بحران.

6 -توانایی تحمل انتقاد، تحقیر، خشم و بی اعتنایی مددجو.

7 -توانایی ایجاد ارتباط مناسب با دیگران و بیان منظور و مطالب خود به طریف مقابل.

مشاوره چیست؟

مشاوره یک فرایند رشدي است که از طریق آن به اشخاص کمک می‏شود: اهداف خود را مشخص کنند. تصمیم گیري مناسب داشته باشند و مسائل فردي اجتماعی و تحصیلی خود را حل کنند.

مشاوره و روان‏درمانی فرایندي است که با همکاري و تعاون حداقل دو نفر انجام می‏گیرد .حداقل شرط مشاوره و روان‏درمانی آن است که شخص مشاور و روان‏درمانگر مایل به دعوت از مددجو و علاقه مند به تبادل و تعامل بین فردي باشد که باید با او به بحث و گفتگو بپردازد تا با کمک یکدیگر نکاتی را استنتاج کنند، خطرپذیري کنند، به ارزیابی و حل مشکلات بپردازند و بالاخره همه هیجان‏هاي طبیعی آدمی، از غم و غصه شدید گرفته تا وجد و شادي را تجربه کنند.

براي مددجو این نکته اهمیت دارد که مشاور یا درمانگري که با او کار می‏کند، شخصی باکفایت و با صلاحیت (اما نه کامل)، بالغ، باثبات، با پشتکار و فردي که همیشه در حال یادگیري و رشد می‏باشد، تلقی کند. دانستن این نکته براي مددجو اهمیت دارد که مشاور یا روان درمانگر نیز می‏تواند مرتکب خطا شود و مانند خود او کیفیات روانی نظیر دوسوگرایی، شکست، موفقیت و تغییر را تجربه کند. تا وقتی که مشاور توانایی لازم براي ارزیابی خویشتن و تعیین میزان رشد فردي و حرفه‏اي خود و نیز انتخاب راه حل‏هاي مناسب براي مشکلاتش را به شیوه‏اي نظام‏دار نداشته باشد، نمی‏تواند به شیوه‏اي مناسب به درمانگري بپردازد.

فرآیند مشاوره

یک فرآیند یادگیري است که بدان طریق فرد با استفاده از روش‏هایی مناسب توانایی گفتگو با خودش را کسب می‏کند و می‌تواند بدان وسیله اعمالش را کنترل کند.

همچنین تجربه‏اي است که بدان وسیله فرد می‏تواند بین خود پدیده‏اي و رابطه‏اش با واقعیات خارجی وجه تمایز بیشتري قائل شود. اگر چنین تمایز سازي به درستی انجام پذیرد نیاز فرد به ابقاء و تعالی خود او تامین خواهد شد (راجرز) در واقع فرآیند مشاوره در معنی وسیع رها کردن استعدادهایی است که از قبل در فردي که بالقوه مستعد و تواناست وجود دارد و باید شرایطی فراهم شود تا این انرژي و استعداد آزاد شود.

البته مشاورین از نظریه‏هاي متعددي بهره می‏جویند که هر یک از نظریه پردازان از شیوه مختلف روان‏درمانی جهت بهبود وضعیت مراجعین استفاده می‏نمودند.

عملکرد مشاوره، روان درمانگران، روانشناسان همه به هر روشی باشد یک رابطه حسنه یاري دهنده‏است رابطه حسنه هسته اساسی کار است و یاري رساندن هدف نهایی فرآیند مشاوره می‏باشد.

اهداف مشاوره

گاهی اوقات اهداف وظایف مشاوره با یکدیگر خلط می‏شوند. در واقع اهداف، وظایف و فعالیت‏هاي مشاوره را جهت می‏دهند و هدایت می‏کنند. وظایف، گام‏هایی هستند که براي رسیدن به اهداف باید انجام شوند; و ممکن است مستلزم استفاده از فنون گوناگون باشد (مثل تعریف و بازشناسی مسئله و ابعاد آن، ایجاد تعادل در احساسات، کاهش اضطراب و...) اهداف مشاوره ممکن است ویژه یک موقعیت یا وظیفه خاص باشند (مشاوره ژنتیک، خاتمه دادن به بارداري، مشاوره قبل از آزمون (HIV، یا اینکه جنبه‏هاي کلی‏تري را نیز در بر گیرد (ارزیابی روانی ـ اجتماعی مراجع، حمایت از مراجع و خانواده).

روشن و صریح بودن اهداف مشاوره کمک می‏کند به

-ایجاد رابطه واقع بینانه با مراجع و کاهش انتظارات نابجا درباره آنچه که با مشاوره قابل دستیابی است.

- رفع سوء تفاهم‏ها (مثل اینکه مشاوره یک رابطه دوستانه و همیشگی است)

- کاهش تصورات غیر واقعی درباره آنچه که در جلسات مشاوره ممکن است مطرح شود یا رخ دهد.

اهداف همیشه باید با نیازها، مشکلات، موقعیت و شرایط محیطی مراجع، تناسب داشته باشد. اگر اهداف نامناسب، مبهم، بسیار کلی، غیر واقع بینانه یا وسیع باشند، احتمال کمی دارد که مشاوره به نتیجه مطلوب براي مراجع منجر شود.

اهداف مهم یا نتایج مطلوب مشاوره براي مراجع

1- مراجع تصویر واضح و واقع بینانه‏اي از موقعیت، احساسات و توانایی‏هایش به دست آورد.

2-راه‏هاي جدیدي براي نگریستن به موقعیت و مسئله خودش، بیابد و درك کند.

3-اعتماد به نفس و قبول مسئولیت در او براي تدبیر مسئله خودش افزایش یابد.

4-اهداف ویژه، صریح و عملی براي بهبود بخشیدن به وضعیت خود مشخص نماید و برگزیند.

5-بتواند براي بهبود وضعیت، پیشگیري از مشکل (مثل بیماري)، یا تغییر مطلوب در سبک زندگی طرحی عملی تهیه کند.

6-براي اجراي تغییر، از انگیزه و مهارت‏هاي مورد نیاز برخوردار شود.

7-با ارتقاي اعتماد به نفس و خودبسندگی خود، از رابطه مشاوره‏اي استقلال کسب کند.

معمولا همه این اهداف در هر رابطه مشاوره‏اي یا در طی جلسه، حاصل نمی‏شود; بلکه بسته به شرایط و ویژگی‏هاي مراجع، هر جلسه ممکن است بر یک یا معدودي از اهداف تمرکز گردد. کسب مهارت‏هاي گسترده نیاز به زمان بیشتري دارد.

وظایف مشاور

وظیفه اصلی مشاور، این است که به مراجع و یا خانواده او کمک کند تا به شناخت، نگرش، باورها و مهارت‏هاي مناسبی براي حل مسئله دست یابند که آنان را قادر سازد با مسائل یا تغییرات ناشی از اختلال در سلامتی به نحو موثر عمل نمایند و تطابق یابند.

وظایف ذیل به دستیابی به اهداف مشاوره کمک می‏کند:

1-برقراري ارتباط موثر با مراجع

2-کسب و ارائه اطلاعات لازم از طریق به جریان انداختن و هدایت بحث

3-شناسایی و درك مسئله (هاي) مراجع و ابراز این درك به او

افرادي که براي دریافت یاري، مراجعه می‏کنند خواستار آنند که توسط کارشناسانی که با آن‏ها مشاوره می‏نمایند درك شوند. بدین منظور مشاور، ممکن است با تکان دادن سر، نگاه کردن، توجه به مراوده‏هاي کلامی و غیرکلامی، پرسیدن و بازتاب دادن آنچه گفته شده، توجه و درك خود از مراجع را ابراز نماید. یک تاییدیه قوي براي مراجع مبنی بر اینکه حرف‏هایش شنیده شده، استفاده از واژه‏هاي خود او براي طرح سوال یا مداخله بعدي است. هنگامی که فرد احساس می‏کند او را درك می‏کنند، خود تسلایی قابل توجه است; حتی اگر چیزي ارائه نشود. این احساس همچنین موجب افزایش اعتماد و مشوق آشکار ساختن خود می‏باشد.

4-بررسی و تشریح دلالت‏ها و اثرات مسئله بر کار، زندگی، و روابط اجتماعی مراجع از طریق گفت و گو

5-استخراج و توصیف تمام مسایل و دغدغه‏هاي مراجع، آنگونه که خودش آنها را می‏بیند.

6-توجه و پرس وجو درباره روابط با خانواده، دوستان، کارکنان و متخصصان بهداشتی دیگر

منابع و مآخذ

1 -ساعتچی ، محمود – مشاوره و روان درمانی ( ترجمه و تالیف ) – موسسه نشر ویرایش – تهران : 1377

2 -شریفی ، حسن و حسینی ، سید مهدي – اصول و روشهاي راهنمایی و مشاوره – انتشارات رشد – تهران 1370

3 -شعاري نژاد ، علی اکبر – فرهنگ علوم و فناوري – انتشارات امیرکبیر – تهران : 1364

4 -شفیع آبادي ، عبداله – راهنمایی و مشاوره تحصیلی و شغلی- انتشارات سمت – تهران 1383

5 -شفیع آبادي ، عبداله – راهنمایی و مشاوره ي کودك – انتشارات – سمت – تهران 1372

6 -شفیع آبادي ، عبداله و ناصري ، غلامرضا – نظریه هاي مشاوره و رواندرمانی – مرکز نشر دانشگاهی – تهران : 1371

اقتباس از : http://www.iausdj.ac.ir/Advice_Centre/Documents/Forms/AllItems.aspx

ادامه مطلب

05138443330

info@drvosogh.com

مشاوره چیست؟ و مشاور کیست؟

آمار سایت

بازدید امروز : 612 نفر

بازدید دیروز: 1234 نفر

بازدید یک هفته قبل: 7654 نفر

بازدید یک ماه قبل:30000 نفر

جمع بازدید ها: 674106 نفر

بیشتر بدانیم

ارتباط با ما

مشاوره فردی و خانوادگی

مشاوره چیست؟ و مشاور کیست؟

آمار سایت

بازدید امروز : 612 نفر

بازدید دیروز: 1234 نفر

بازدید یک هفته قبل: 7654 نفر

بازدید یک ماه قبل:30000 نفر

جمع بازدید ها: 674106 نفر

بیشتر بدانیم

ارتباط با ما